خودروهای خودران (Autonomous Vehicles) در ایران از نظر فنی، زیرساختی، قانونی و فرهنگی هنوز با چالش‌های جدی روبه‌رو هستند و در شرایط فعلی، کارایی کامل آن‌ها مانند کشورهای پیشرفته تضمین‌شده نیست. برای پاسخ جامع، باید چند جنبه اصلی را بررسی کنیم:

1. تعریف و سطح‌های خودران

خودروهای خودران بر اساس استاندارد SAE به ۶ سطح تقسیم می‌شوند:

  • سطح 0: بدون خودران – تمامی کنترل‌ها توسط راننده.
  • سطح 1 و 2: کمک‌راننده (مانند کروز کنترل تطبیقی و نگه‌داشتن در خط).
  • سطح 3 تا 5: خودران کامل – خودرو می‌تواند بدون دخالت راننده تمام مسیر را طی کند.

در ایران فعلاً بیشتر خودروها اگر هم فناوری خودران داشته باشند، در سطح 1 یا 2 هستند.

2. چالش‌های فنی و زیرساختی در ایران

الف) کیفیت و یکسان‌سازی راه‌ها

  • خط‌کشی‌های جاده‌ها در بسیاری از مسیرها ناقص یا فرسوده است.
  • تابلوها و علائم راهنمایی گاهی با استاندارد بین‌المللی هماهنگ نیستند یا خوانایی کافی ندارند.
  • وجود چاله‌ها، تعمیرات بی‌علامت و موانع پیش‌بینی‌نشده باعث می‌شود سنسورهای خودرو دچار خطا شوند.

ب) سیستم‌های ارتباطی و اینترنت پایدار

  • خودروهای خودران پیشرفته نیاز به اینترنت پرسرعت و پایدار (4G/5G) دارند. پوشش 5G در ایران بسیار محدود است.
  • عدم وجود شبکه «V2X» (vehicle-to-everything) برای ارتباط خودرو با خودرو و زیرساخت شهری.

ج) داده‌های نقشه‌ای دقیق

  • برای رانندگی خودکار، نقشه‌های به‌روز و دقیق مورد نیاز است (مانند Google HD Maps یا نقشه‌های مخصوص).
  • پوشش نقشه‌های دقیق و لایه‌های HD در ایران ناقص و محدود به پروژه‌های محلی است.

3. چالش‌های قانونی و سیاسی

  • هیچ قانون جامع برای مجوز حرکت خودروهای خودران در مسیرهای عمومی وجود ندارد.
  • بیمه و مسئولیت حوادث خودران هنوز تعیین‌تکلیف نشده است.
  • ممکن است محدودیت‌های امنیتی و سیاسی مانع از به‌کارگیری فناوری‌های پیشرفته خارجی شود.

4. چالش‌های فرهنگی و اجتماعی

  • رانندگی در ایران بسیار متغیر و غیرقابل‌پیش‌بینی است (عدم رعایت خطوط، سرعت بالا، تغییر مسیر ناگهانی).
  • خودروهای خودران که با الگوریتم‌های استاندارد و محافظه‌کارانه طراحی شده‌اند، در چنین محیطی ممکن است به‌طور پیوسته متوقف یا تصمیم‌گیری‌های غیرمنطقی بکنند.
  • پذیرش اجتماعی پایین و نگرانی از امنیت داده‌ها و حریم خصوصی.

5. وضعیت فعلی و پروژه‌های آزمایشی

  • برخی دانشگاه‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان روی نمونه‌های محدود کار کرده‌اند (مانند پروژه‌های پژوهشگاه‌ها، خودروهای هوشمند آزمایشی).
  • این پروژه‌ها اغلب در شرایط کنترل‌شده و مسیرهای بسته (campus یا پیست آزمایش) اجرا می‌شوند.
  • کاربرد گسترده در خیابان‌های ایران فعلاً عملی نشده.

6. نتیجه‌گیری

با شرایط فعلی، خودروهای خودران در ایران به‌صورت کامل و سطح بالا قابل‌ استفاده نیستند، مگر در محیط‌های کنترل‌شده یا مسیرهای خاص. برای رسیدن به کارایی مشابه کشورهای پیشرفته باید:

  1. بهبود زیرساخت جاده‌ها و علائم.
  2. توسعه شبکه ارتباطی پایدار و سریع (5G و V2X).
  3. تولید یا دسترسی به نقشه‌های HD.
  4. تعریف مقررات و قوانین روشن.
  5. آموزش و فرهنگ‌سازی برای رانندگان و جامعه.